Docent Beeldende Kunst & Vormgeving

Overeenkomsten in context
Goden en helden uit de heidense mythologie waren een inspiratie voor de schilderkunst in de renaissance. Daar zit een aanknopingspunt van de Venus van Urbino, vanuit hier kunnen we zeggen dat Titiaan zich meermaals heeft laten inspireren door de houding van Venus, haar sensuele lichaamsrondingen en lange golvende haren. De van een tweeling zwangere Beyoncé, gefascineerd door Titiaan en zijn Venussen, wilde een goddelijke aankondiging van haar zwangerschap maken door zichzelf in de rol van Venus neer te zetten.

Een andere overeenkomst in deze twee historische contexten is te vinden in de pracht en praal van de Venus. Titiaan werd een welgekend en rijke kunstschilder, en streef hier ook zeker naar. Net als Awol Erizku dat wil, meeliftend met Beyoncé als Queen Bee.

Verschillen in context
We leven nu in een cultuur waar nog niet alles kan, maar willen dat zeker wel bereiken. We vechten ons steeds meer los van wat gezien wordt als taboe. Tendensen als homoseksualiteit, porno, gender neutralisatie en abortus.
Porno is voor jong en oud overal beschikbaar en wordt omgetoverd tot kunstvorm. Lust objectie van het vrouwelijke lichaam is er altijd al geweest, van bordelen tot aan de schilderkunst. In de renaissance was het een taboe om het vrouwelijk naakt te schilderen zonder dat het een goddelijke afkomst had. Dus als ze maar een naam en wat attributen van een mythische godin kreeg was het goed, hoe naakt ze ook was. Pas tijdens de overgang van het  Realisme en Impressionisme gaven ze kritiek op de prostitutie, door vrouwelijk naakt te schilderen zonder enig attribuut of naam van een godin.
Hier waren ze nog helemaal niet bezig in de renaissance. Zij zaten nog met hun hoofd in de herbeleving van de klassieke oudheid, met het vrouwelijke of mannelijke lichaam geïdealiseerd als god. Door de jaren heen is het naakt taboe weggezakt als drijfzand, om plaats te maken voor het motto ‘alles moet kunnen’.

In de renaissance was een minnaar hier en daar normaal, aangezien er meestal weinig liefde was binnen een uitgehuwelijkt stel waarbij de vrouw nog een meisje was. Maar van elkaar scheiden was een groot schandaal. Net als dat er neer werd gekeken op onafhankelijke vrouwen. “Want hoe verdien je je geld dan?”. De emancipatie die we vandaag de dag kennen is drastisch veranderd, en is nog steeds aan het veranderen. De vrouw is een gelijke kostwinner aan de man, mits er nog geen kinderen in het spel zijn. Er is geen ontkomen aan dat de vrouw aangewezen is als moeder die voor haar kinderen zorgt, terwijl de man de kostwinner is. Althans, dat is de cliché van vandaag. Soms is dat ook andersom te zien. We krijgen op steeds oudere leeftijd kinderen, zodat we al voldoening hebben gevonden op de werkvloer. Het kinderleven in de naschoolse opvang omdat de ouders carrière willen maken leeft steeds minder, ouders hebben het er weer voor over om parttime en halve dagen te werken.
Homoseksualiteit en andere gevoelige kwesties zijn in Europa minder een taboe, terwijl er in de renaissance achtervolging plaatsvond. Dit heeft te maken met de macht van de kerk en de nog christelijke beschaving.

Verschil in artistieke context
Twee grote verschillen tussen de twee kunstwerken zijn de werkwijze van de opdrachtgever en zijn doel. Titiaan was vanuit zijn individualisme en fascinatie voor het goddelijk wezen te werk gegaan voor een opdrachtgever- die zijn huwelijk wilde vieren. Beyoncé gaf de opdracht aan Awol Erizku, om haar te fotograferen ter viering van haar zwangerschap. Ze gaf de opdracht, maar bepaalde helemaal zelf wat er ging gebeuren en liet zich verbeelden als mythische godin.

Er is door de eeuwen heen een interessante wending gemaakt in de wereld van witte esthetiek. In de renaissance vooral, maar ook nu, wordt er in de kunst een witte vrouw of man als esthetischer bevonden. Er is een kans dat het werk van Beyoncé en Awol Erizku een kritiek is op deze witte esthetiek, gezien het feit dat de oorspronkelijke Venus wit is. De kunstenaar werkt vrijwel altijd met zwarte modellen die hij plaatst in kenmerkende witte poses, zoals Girl with a Bamboo Earring.

Kunst is niet meer alleen in een museum te zien, kunst is overal om je heen. Je hoeft niet meer naar een orkest in het hof te gaan om muziek te kunnen beluisteren. Het is allemaal heel makkelijk en toegankelijk gemaakt. We leven in een beeldcultuur. Afbeeldingen zijn overal te vinden; in huis, op straat, op het station, in alle media op internet en tv. Of dit positief of negatief is zal verschillen, want we worden bewust en onbewust gestuurd door deze dagelijkse stroom aan beelden. Dit kan makkelijk gebruikt worden om ons te sturen in een bepaalde richting, en neigt soms ook naar misbruik daarin. Want een beeld is zo makkelijk te vormen en manipuleren tot iets wat we willen laten zien, of het de waarheid is of niet.

De betekenis van het achteroverliggend naakt
Het schilderij Venus van Urbino laat denken dat er een godin naakt op het bed ligt, hoewel er geen overduidelijk attribuut van een godin is afgebeeld. Verwijzingen naar de godin liggen subtiel verborgen in kleine aanwijzingen. Titiaan ontleende de houding van de godin van Giogiones, de wat kuisere Venus in een landschap; Slapende Venus.

Titiaan heeft variaties aangebracht om duidelijk te maken dat zijn Venus niet alleen klaarwakker is maar bovendien onbevreesd haar minnaar uitnodigt: de toeschouwer. Haar ogen zijn wijd open van verwachting. Nauwelijks merkbaar is de lach op haar lippen. Haar gezicht lijkt de beschouwer de charmes van haar lichaam aan te bieden.
Dit schilderij van een vrouw die geniet van de warmte en de sensuele zachtheid van haar lichaam is een onbeschroomde verheerlijking van de erotische ervaring.

Ze omgeeft zich in een interieur met een tapijt-achtige sfeer. Waarin de hoofdkleuren van de voorgrond, heet rood, smaragd groen, wit en goud bruin zich herhalen in de rest van het schilderij. In kleinere maten maar met dezelfde intensiteit. Dit betekent, kijkend naar de kleuren,  dat er geen verschil is tussen voor-en achtergrond, dit maakt alles wat zich in het tafereel afspeelt even belangrijk.

De diepe betekenis en symboliek ligt in haar nabijgelegen attributen.
Ze houdt een bos rozen vast, en bij het raam in de achtergrond is een mirte plant te zien, als silhouet tegen de gloeiende lucht. Deze bloem symbolen, gebruikelijk geassocieerd met Venus, beschrijven de speciale liefde die ze hier laat zien: geen vleselijk verlangen, maar meer de vruchtbare passie van ware liefde. Niet de lustige snelle bevrediging van het lichaam, maar een blijvende band van echtelijke affectie. Ook de kleine slapende hond die aan haar voeten ligt symboliseert openlijk trouw en toewijding. De verblindende schoonheid van Venus en de belofte van genot die ze inhoud, zijn uitsluitend bestemd voor degene die het geluk heeft haar minnaar te zijn.
Naast deze sensuele symboliek, zijn er in de achtergrondscène dienstmeisjes te zien bij een open casson, een bruidskist, wat deze sociale betekenis van de afbeelding bevestigt.

Het schilderij is een allegorie van de huwelijksliefde van Guidobaldo della Rovere, die Titiaan de opdracht gaf het
schilderij te maken in 1538 ter viering van zijn huwelijk in 1534.

Beyoncé als Venus
Zoals ik eerder beschreef is Beyoncé gefascineerd en geïnspireerd door de Venus van Urbino. Door zichzelf neer te leggen als Venus geeft ze een ode aan de klassieke kunsten, zowel de oudheid als de renaissance. Ook zij heeft variaties aangebracht in het beeld, waarvan de grootste natuurlijk het medium is. Het beeld is geënsceneerd, hierdoor gecomponeerd, gefotografeerd  en bewerkt.

Beyoncé is volledig uit de huiselijke context gehaald, er is geen Italiaanse palazzo meer te zien. Je ziet een gele kleur wat de achtergrond en vloer moeten suggereren, wat de foto erg plat maakt. Dit zorgt er wel voor dat je alleen kijkt naar het onderwerp; de zwangere Venus. Liggend op een bed van ronde vormen in oriëntaalse sfeer. Haar lichaam vult het hele beeld in horizontale lijn, haar houding volgt de vorm van het bed. Er is variatie aangebracht in haar houding; ze ligt nu meer frontaal naar de beschouwer toe, waar de venus van Urbino meer op haar rug ligt. Zo zijn de ronde heupvormen van Beyoncé beter te zien en komen haar benen, minder goed zichtbaar, anders te liggen. Ze laat haar linker hand op haar buik rusten, om aan te geven dat ze zwanger is. De Venus van Titiaan laat haar hand rusten op haar vagina, wat het beeld erotischer maakt dan de foto van Beyoncé.
Beyoncé ’s rechter arm ondersteunt haar bovenlichaam en laat haar hoofd liggen op haar onderarm. Dit verandert de houding van haar gezicht en geeft een vermoeid gevoel, terwijl ze de toeschouwer recht aankijkt. Contrasterend houdt de Venus van Urbino haar rechter arm omlaag om haar bovenlichaam te ondersteunen en om in haar hand de bos rozen vlak bij zich te houden. Hoewel de twee vrouwen beide een Venus uitbeelden, hebben ze een verschillende boodschap. Dat is alleen al te zien aan de manier waarop ze naar de toeschouwer kijken. De klassieke Venus kijk ons uitdagend aan en Beyoncé kijkt ons recht aan zonder emotie.

Verschillen in de inhoud
Dat Beyoncé wél gekleed is maakt de voorstelling minder erotisch, waarschijnlijk omdat zij een bestaand en bekend persoon is. De Venus van Urbino is klaarblijkelijk een fictief figuur, hoogstens een prostituee die de schilder kende. Het zou voor Beyoncé te aanstootgevend zijn om naakt te poseren voor de hele wereld. Ze laat echter wel veel van haar huid zien, alleen haar borsten zijn gehuld in een witte, doorschijnende bh en haar heup en een deel van haar linker schaambeen zijn in een perzikkleurig kleed gehuld.

Beyoncé is in een drastisch ander kleurenpallet te aanschouwen; alleen nog het rood en wit uit haar inspiratie zijn terug te vinden in het tafereel. De extreem dominante gele kleur op de achtergrond laat de foto opvallen, net als de andere hoofdkleuren.
De blauwe maagdelijke kleur, geassocieerd met Maagd Maria, is toegevoegd, net als de perzikkleur van de doek om haar middel. De kleur blauw staat voor reinheid en maagdelijkheid, waar bij Venus van Urbino wit als maagdelijke kleur speelt.
Het enige attribuut dat Beyoncé laat terugkomen zijn de bloemen, in grotere mate zelfs. Er zijn rozen te zien, die de vruchtbare passie van ware liefde symboliseren, net als bij de Venus van Urbino. Ook zijn er tulpen te zien, als symbool voor de perfecte liefde.

Overeenkomsten in de inhoud
Er is een overeenkomst te zien in de symboliek  van de bloemen. In beide verbeeldingen zijn er rozen te zien en om er nog een schepje bovenop te doen heeft Beyoncé tulpen aan het tafereel toegevoegd. Het gaat hier dus in beide gevallen om ware liefde en passie in een relatie. Bij de Venus van Urbino is het overduidelijk dat dit verwijst naar een huwelijk, maar Beyoncé heeft al deze elementen erbuiten gelaten. Zo kan er niet vanuit worden gegaan dat het naar een huwelijk verwijst. Waar het haar vooral om gaat is de viering van haar vruchtbaarheid en dubbele zwangerschap.

Gebruikte literatuur

• https://sanctorumblog.wordpress.com/2017/02/03/beyonce/
• Wikipedia
• Kunst begrijpen, Librero
• Algemene kunstgeschiedenis, Honour en Fleming
• Eros in de kunst, De kunst van het kijken
• Titian, David Rosand
• Venetian art from Bellini to Titian, Johannes Wilde
• https://www.npo3fm.nl/nieuws/3fm/375513-awol-erizku-29-is-de-kunstenaar…