De hedendaagse kunstenaar door de ogen van leerlingen
Het sikje, de eenzame zolder waar hij schildert, de depressie waar hij tegenaan hangt en de baret die hij op heeft tijdens het schilderen. Met eerstejaars gymnasiasten bespreek ik het beeld dat zij voor ogen krijgen als we het hebben over kunstenaars. Een jongen beschrijft zijn eigen uiterlijk, maar de andere leerlingen denken voornamelijk aan variaties op het beeld van een wat oudere man met grijs piekhaar, die hoofdzakelijk schildert of tekent. Dat beeld is gebaseerd op kunstenaars die ze wel kennen. Als we het over kunst hebben, noemen ze de namen: Dali, Rembrandt, Vermeer en Van Gogh. Dat verklaart waarom de kunstenaar in de verbeelding van de kinderen een Dali-snor of piekhaar heeft. En bovendien zijn de genoemde namen allemaal mannen.
Met deze groep bekijk ik twee filmpjes uit de serie kunstenaarsportretten Oogmerk van Galerie Plaatsmaken. Erik Odijk en Dorian Hiethaar houden zich met hetzelfde onderwerp bezig als de leerlingen in hun tekeningen: het bos. De groep giechelt wat als ze Erik Odijk heel geconcentreerd horen praten over de lijnen en golven in een dode boomstronk. Na het filmpje bespreken we zijn werkwijze. ‘Hij doet ook onderzoek naar de structuren in een boom, net als wij dat deden in ons huiswerk’. Een leerling merkt op dat hij het bos liever in zijn fantasie zou willen bewaren dan het vast te leggen op een foto, dan heb je wat meer vrijheid als je gaat tekenen.
Dorian Hiethaar legt in het begin van haar filmpje uit hoe je ratio in gevecht is met je eigen kunnen. Ze heeft soms ideeën in haar hoofd, maar: ‘De schilder doet dat niet.’ De schilder in haar voert de ideeën die ze heeft bedacht niet uit, hij doet waar hij zin in heeft. Het is erg humoristisch hoe zij dit uitlegt, maar de leerlingen herkennen zich in haar woorden. Hoe vaak gebeurt het wel niet dat je iets wilt tekenen en dat het dan niet lukt? Hiethaar zegt het zo: ‘Het is een confrontatie met je eigen beperkingen.’ Ze spreekt ook over de eenzaamheid van het kunstenaarschap, omdat het volgens haar geen zin heeft om samen met andere kunstenaars bomen te gaan tekenen. In de klas zitten we met z’n allen op een eigen manier bomen te tekenen, dat is gezellig. Maar de groep kan zich voorstellen dat het kunstenaarschap een eenzaam vak is, zoals enkele kinderen al bij de eerste vraag riepen.
Sinds 2012 hebben medewerkers van Galerie Plaatsmaken veertien filmpjes gemaakt van Gelderse kunstenaars in hun atelier, omdat ze het belangrijk vinden de processen en gedachten tijdens het werk van kunstenaars vast te leggen en zichtbaar te maken. Van elke kunstenaar zijn twee filmpjes gemaakt: een van drie minuten en een tien minuten. De filmpjes worden ingezet als promotie of verdieping van hun werk. De galerie wil graag een tijdsbeeld geven van de hedendaagse kunstenaar, ziet het als hedendaags cultureel erfgoed.
Daarnaast kunnen de filmpjes worden ingezet als educatief materiaal op school. Hoewel het taalgebruik van de kunstenaars niet voor elk niveau op school geschikt is, geven de filmpjes een goed inzicht in het leven van een kunstenaar. Door de filmpjes in je lesmateriaal te verwerken komt de kunst dichterbij bij de leerlingen. De filmpjes kunnen een aanleiding zijn voor een gesprek, maar kunnen ook helpen om nieuw werk te maken vanuit de inspiratie door het onderwerp, de werkwijze of de gedachten van een kunstenaar.
De leerlingen ervaren in de filmpjes dat zij op dezelfde manier werken als de kunstenaars. ‘Als je veel oefent op een onderwerp dat je leuk vindt, dan word je daar ook goed in.’ Maar hoe word je dan een kunstenaar? ‘Je moet een sterke fantasie hebben.’ ‘Het lef hebben om iets anders te doen dan andere mensen.’ ‘Schijt hebben aan mensen die jou werk lelijk vinden.’ Geen enkele leerling noemt de kunstacademie als brug naar het kunstenaarschap, omdat ze deze opleiding nog niet kennen. De kunstenaarsportretten van Galerie Plaatsmaken dragen bij aan het beeld dat leerlingen hebben van de hedendaagse kunstwereld en ze leren daarmee een verband te zien tussen het vak tekenen en de professionele kant daarvan.
De korte versies van de kunstenaarsportretten Oogmerk zijn te bekijken op de website en de langere filmpjes zijn op DVD te koop bij Galerie Plaatsmaken.