Docent Beeldende Kunst & Vormgeving

Wat is de rol van stilte in een gesprek? Kan ik spreken en tegelijkertijd naar mijzelf luisteren? Dit zijn vragen die voorbij kwamen. Vaak hadden de dialogische experimenten een element van vertraging of stilte in zich. Bijvoorbeeld een vertraging van de reactie, waardoor we letterlijk en figuurlijk stil stonden bij onze uitspraken. Denk jij vaak na over wat je zegt, en waarom eigenlijk? 

Deze uitspraak van DBKV student Natasja kwam aan de hand van het stiltegesprek, één van de dialogische experimenten van de 4-daagse theorieworkshop Luisteren, Spreken, Zwijgen, waar zij als 3^ejaars student aan deelnam. Het format van het dialogische experiment vroeg de studenten om stiltes in te lassen na iedere uitspraak die zij deden. Aanleiding van dit dialogische experiment was het gedachtegoed van componist John Cage en de discussie of stilte betekenisloos, puur en neutraal is, of juist expressievol, belichaamd, en misschien wel politiek. De woorden galmden in de lucht. De dialoog werd vertraagd. De stilte werd luider. Wat denk jij, welke vormen kan stilte allemaal aannemen?  

Deze uitspraak van Barbara was onderdeel van een literaire discussie tijdens de 4-daagse theorieworkshop Luisteren, Spreken, Zwijgen. Aanleiding hiervoor was een artikel van de Braziliaans-Tjechische filosoof en schrijver Vilèm Flusser, en zijn idee dat spreken een symbolisch gebaar is dat een gemoedstoestand vertegenwoordigt. Volgens Flusser dragen uitspraken betekenis in zich, die door de luisteraar geïnterpreteerd en gedecodeerd moeten worden. Maar wat als je een boodschap anders interpreteert dan de spreker bedoeld heeft? Er bestaat immers een veelvoud aan mogelijke betekenissen, associaties en connotaties van woorden. Dit zorgt dat er altijd een afstand tussen mensen blijft bestaan. Wat denk jij, doemt de gebrekkigheid van taal ons tot eeuwige misverstanden? Of is verbale communicatie in de eerste plaats juist een middel voor verzoening?

Heb jij dat ook wel eens, dat je pas achteraf de wervelwind voelt van alle dingen die je had willen zeggen in een situatie die alweer voorbij is? Hier deelt Sanne, deelnemer van de 4-daagse theorieworkshop Luisteren, Spreken, Zwijgen, haar ervaring van het stiltegesprek dat zij tijdens de workshop voerde. Een vraag is soms een plek waarachter wij ons verschuilen in een confronterend gesprek, of het is een verkapte mening, die nog niet klaar is om geuit te worden. Stil zijn voelt soms veilig, maar, zoals de literaire heldin Audre Lorde ooit zei, je stilte zal je niet beschermen. Tijdens dit dialogische experiment voerde de studenten een gesprek over ‘stilte als politiek middel’, waarbij zij dit thema niet alleen inhoudelijk bespraken, maar ook gingen ervaren, door zelf stiltes in te lassen. En jij, stel jij jezelf in een gesprek wel eens op als vragensteller, als manier om stil te mogen blijven?  

Dit confronterende en waardevolle inzicht kwam van Sjors, deelnemer van de 4-daagse theorieworkshop Luisteren, Spreken, Zwijgen, aan de hand van een sessie ‘symptomatisch lezen’. Bij symptomatisch lezen namen de workshopdeelnemers elkaars teksten over hun kunstpraktijk onder de loep, waarbij alle aannames, onderliggende motivaties en impliciete boodschappen die in tekst verborgen lagen, weerden blootgelegd. Symptomatisch lezen is een methode ontwikkeld door de Marxist Louis Althusser, als manier om te ont-dekken wat er ‘onbewust’ in een tekst aanwezig is. Deze methode gaat er vanuit dat een tekst net zo goed wordt gevormd door wat er níet wordt gezegd, als door wat er wél wordt gezegd. Luister jij ook wel eens tussen de regels door, naar wat er juist niet wordt gezegd? 

Deze terechte en complexe vraag kwam van Ilona, deelnemer aan de 4-daagse theorieworkshop Luisteren, Spreken, Zwijgen, waarbij we het idee bespraken dat woorden niet van ons zijn. Woorden zijn ons aangeleerd, we nemen ze van anderen over, herhalen ze en laten ze circuleren in onze maatschappij, als onderdeel van een groter discours. In onze talige wereld vol met jargon en politiek correct taalgebruik, is een authentieke stem bijna een oxymoron. Waar komen jouw woorden vandaan? Heb jij een authentieke stem?