“ART IS NOT WHAT YOU SEE, BUT WHAT YOU MAKE OTHERS SEE” – EDGAR DEGAS #indeles

juli 2020

Het is lastig om voor jezelf een podium te creëren. Toch lijken veel jongeren dit moeiteloos te doen met behulp van social media kanalen als Instagram. Zelf ken ik ook iemand die op Instagram een groot podium nastreeft. Ze is 21 en heeft ongeveer 2500 volgers. Het continu genereren van content en likes is al drie jaar haar dagtaak maar daarmee mag ze zich nog niet eens een ‘echte’ influencer noemen. Want om jezelf een ‘echte’ influencer te kunnen noemen heb je minimaal 30.000 volgers nodig. Pas dan word je volgens de Advertising Standards Authority (ASA) als online beroemdheid beschouwd. Naast dat het waarschijnlijk behoorlijk veel tijd en energie kost om dit aantal volgers te bereiken vermoed ik dat het nastreven van een podium op Instagram meer nadelen met zich meebrengt.

Een jaar lang ging journalist en filosoof Doortje Smithuijsen mee in de wereld van echte influencers. Dit voorjaar kwam haar boek Gouden Bergen; portret van de digitale generatie uit. Volgens Smithuijsen zijn influencers een uitwas van een volledig op het individu gefocuste samenleving. Dat Instagram slecht voor je persoonlijke ontwikkeling kan zijn, komt naar voren in het empirisch onderzoek van Brown en Tiggeman (2016) en Sherlock en Wagstaff (2018). Daaruit blijkt dat Instagram gebruik bij jongeren kan leiden tot een laag zelfbeeld, depressieve gevoelens en lichamelijke en algehele dissatisfactie. Dat terwijl in Nederland in 2020 meer dan 80% van de jongeren tussen de 15 en 19 jaar een Instagramaccount heeft. Maar wie waarschuwt deze jongeren over de mogelijk negatieve effecten? En hoe maak je het onderwerp bespreekbaar als het, getuige het aantal accounts, onder jongeren zo vanzelfsprekend is om Instagram als podium te gebruiken? De vraag is of de kunstwereld daar wellicht een rol in kan spelen.

Amalia Ulman, Excellences & Perfections Part 1, 2016
Amalia Ulman, Excellences & Perfections Part 1, 2016

Kunstenaars zijn bij uitstek al gewend om voor zichzelf en hun werk een podium te creëren. Als kunstenaar heb je publiek nodig om je visie over te brengen. Zo zijn er ook kunstenaars die met hun werk Social Media agenderen. De Argentijnse Amalia Ulman bijvoorbeeld. Ze maakte de online wereld van influencers tot onderwerp van een maandenlange performance die ze uitvoerde in opdracht van New Museum in New York. In 2016 post ze een afbeelding met de woorden ‘Excellences & Perfections Part 1’ op Instagram. Ze kreeg 28 likes. In de maanden daarna ondergaat ze drie verschillende fasen geregistreerd in zorgvuldig geënsceneerde foto’s met bijpassende teksten. Alhoewel de drie fasen voor Ulman duidelijk te onderscheiden zijn, wijken ze nauwelijks af van de instafeed van een gemiddelde influencer.

De performance eindigt uiteindelijk in een in scène gezette borstvergroting en een publiekelijke verontschuldiging. Dit einde van de performance gaat gepaard met een foto met de titel ‘The End Excellences and Perfections’. Daarvoor krijgt ze op dat moment 129 likes en bereikt ze 90.000 volgers. Ruim voldoende om door ASA als ‘echte’ beroemdheid te worden beschouwd. In de vele interviews die Ulman na haar performance geeft, is te lezen en te horen hoe zij de performance ervoer en belicht ze de negatieve kanten die de online zichtbaarheid en bekendheid met zich meebrachten. Het is juist deze negatieve ervaring die volgens Reinier Kist van het NRC zelfs door Smithuissen in ‘Gouden Bergen’ onderbelicht blijft.

Tanja Ritterbex, Free the eyeball, 2019
Tanja Ritterbex, Free the eyeball, 2019

Maar er zijn meerdere kunstenaars die een uitspraak doen over Influencers. Kunstenares Tanja Ritterbex kroop voor haar project ‘Free the eyeball’ in de huid van een geopinieerd influencer en maakte drie maanden lang dagelijks een videovlog en een schilderij. Ze houdt de toeschouwer een spiegel voor door praktijken die alledaags op Instagram zijn geworden uit te vergroten en te parodiëren. Zo imiteert ze een modegoeroe door allerlei merknamen op haar gezicht te schilderen om daarmee aan te geven, zoals Smithuijsen dat in haar boek ook doet, dat influencers zichzelf tot online reclame hebben gereduceerd.

Maar het verschil tussen het lezen van een onderzoeks- of journalistieke conclusie of als toeschouwer de mogelijkheid krijgen om zelf tot een conclusie te komen kan wellicht juist voor jongeren van wezenlijk belang zijn. Net als in de roadnovel ‘Strovuur’ proberen jongeren vooral schepper van hun eigen leven te zijn. Een kant- en klare conclusie over de negatieve gevolgen van Instagram zal daarom nauwelijks invloed hebben op het gebruik ervan. Maar om met behulp van een kunstwerk zelf tot een conclusie te kunnen komen moet je wel eerst in contact komen met dat kunstwerk. En dit is waar het kunstonderwijs in beeld komt. Een van de meest invloedrijke denkers uit het kunstonderwijs Elliot Eisner zegt: ‘The arts are fundamental resources through which the world is viewed, meaning is created and the mind is developed’. Hij stelt dat door middel van kunst jongeren leren om tot een goed oordeel te komen. Het is vervolgens de art educator die de mogelijkheid heeft om met jongeren te praten en een onderwerp als Instagramgebruik middels kunst bespreekbaar te maken. En als jongeren dan zelf concluderen dat Instragram negatieve effecten heeft dan mag kunst zich de ware influencer noemen!

Mirella Koopman is eerstejaars student deeltijd. Ze schreef dit essay als onderdeel van het vak 'actualiteit/kunst in de samenleving'. Wil je in gesprek over dit essay of in contact komen met de auteur? Stuur een mail naar ja.korsten@artez.nl .